اطلاعات عمومی موسیقی | محمدرضا آزاده فر
«اطلاعات عمومی موسیقی» به کوشش «محمدرضا آزاده فر»، اثری است که دانشی عمومی را در حیطه ی موضوعات متنوع و وسیع موسیقی، به علاقمندان این رشته عرضه می کند. نویسنده موفق شده تا مفاهیم مد نظر را با زبانی سهل الوصول و به دور از پیچیدگی های غیر ضروری به خواننده ارائه کند تا خواننده با هر سطح از آگاهی نسبت به دانش موسیقی، بتواند از مطالب کتاب بهره ببرد.
«محمدرضا آزاده فر» این «اطلاعات عمومی موسیقی» را از موضوعات ابتدایی و اولیه در زمینه ی موسیقی شروع می کند و با ارائه ی تعریفی از مفاهیم موج و صوت و همچنین مشخصه های صوت نظیر دینامیسم، نواک و طنین آن، به پدیده ی ایجاد صوت از تارها و لوله های صوتی می پردازد و صداها را هم تشریح می کند. پس از توضیح این مبانی اولیه، نویسنده به سراغ تئوری موسیقی می رود و خط موسیقی را با اسامی نت ها، حامل، شکل نت و ارزش آن ها از نظر زمانی تشریح می کند.
در راستای توضیح تئوری موسیقی، او همچنین به معرفی وزن، ریتم، سرعت و کیفیت اجرا، گام های موسیقی و فواصل آن نظیر گام مینور و ماژور و همچنین نقش درجات گام ها یا فونکسیون می پردازد. در ادامه اطلاعات همه جانبه ای از موسیقی ایرانی و دستگاه های آن، ساز شناسی و تاریخ موسیقی ایران، چه در دوران تاریخ مدون و چه پیش از آن (اساطیری) ارائه می شود.
بخش دیگر کتاب «اطلاعات عمومی موسیقی» به تاریخ موسیقی اروپا اختصاص داشته و در نهایت ارتباط موسیقی با سایر علوم و حتی روان‌شناسی آن، مورد توجه قرار گرفته است.
مقدمه کتاب «اطلاعات عمومی موسیقی – محمدرضا آزاده فر»
نبود آموزش موسیقی همگانی در مقاطع مختلف تحصیلات رسمی در ایران و به طبع آن کم دانشی عمومی در این باب زمینه ای فراخ و گسترده فراهم آورده است برای تعرض دشمنان فرهنگی این مرزوبوم به این رشته جذاب و سرشتی بشر که نشئت گرفته از فطرت زیبایی دوستی انسان هاست، البته کشورهای دیگر از طریق آموزش همگانی به تنویر افکار عمومی پرداخته اند. علمای پیشین ما هریک در زمان خود با درک این مهم، پاسخی به نیاز روز جامعه خود داده اند که از نام آورترین آنان می توان به ابونصر فارابی، ابوعلی سینا، امام محمد غزالی، صفی الدين ارموی، أبو الفرج اصفهانی و… اشاره کرد.
در ایران نیز در دهه های اخیر تلاش های بسیاری برای پر کردن این خلا به نحو شایسته انجام گرفته است که نشان دهنده اهتمام اندیشمندان معاصر در این باب است. کتاب حاضر نیز که یک مجموعه چند وجهی است بر پایه زحمات همین عزیزان استوار شده است.
پس از بررسی موضوعات مورد نیاز جهت مطالعه عمومی، چند شاخه اصلی و مستقل به صورت زیر تقسیم بندی شد: آشنایی با ماهیت اصوات موسیقی از دیدگاه فیزیکی، دانستن مبانی، تئوری و اصطلاحات موسیقی که در این زبان بیانی از آنها بهره گرفته می شود در حدی که قدرت ارتباط برقرار کردن فرد با علم موسیقی در خواننده تتویت شود، آشنایی با وسایل و ابزاری که به وسیله آنها موسیقی حاصل می آید (سازها)، آشنایی با چگونگی پیدایش در سیتی و سیر آن در تاریخ تا به امروز در ایران و غرب و نهایتا ارتباط موسیقی با سایر علوم مرتبط به زندگی فردی و اجتماعی انسان مانند روان شناسی، جامعه شناسی و مردم شناسی که حاصل کار به صورت این کتاب ارائه می شود.
در خلال مطالب عمومی ارائه شده در این کتاب، برای مطالعات عمیق تر هریک از موضوعات طرح شده منابعی برفی می شود تا خوانندگانی که علاقه مند به مطالعات تخصصی در هریک از حوزه های مرتبط اند با مراست و به نما دانش خود را تکمیل کنند.
درباره نویسنده | محمدرضا آزاده‌فر
محمدرضا آزاده‌فر (زادهٔ ۱۰ آبان ۱۳۴۸ در اصفهان) اتنوموزیکولوژیست و نوازندهٔ سنتور است. او در سنین نوجوانی فراگیری موسیقی را در هنرستان موسیقی اصفهان آغاز کرد. همزمان با موسیقی، به آموختن مبانی سینما و عکاسی در سینمای جوان پرداخت. در سال ۱۳۶۷ وارد دانشکده سینما و تئاتر دانشگاه هنر تهران شد. پس از فارغ‌التحصیل شدن از این دانشکده برای ادامهٔ تحصیل وارد مقطع کارشناسی ارشد پژوهش هنر با گرایش موسیقی شد. پس از اتمام تحصیلات کارشناسی ارشد در کنکور سراسری اعزام دانشجو به خارج از کشور در سال ۱۳۷۴ شرکت نمود و با کسب رتبه اول در سال ۱۳۷۸ برای ادامهٔ تحصیل در مقطع دکتری به انگلستان عزیمت کرد.
آزاده‌فر دورهٔ دکتری اتنوموزیکولوژی را در دانشگاه شفیلد انگلستان با رتبهٔ عالی در سال ۲۰۰۳ (۱۳۸۲) به پایان رساند و پس از آن وارد دورهٔ فلوشیپ اتنوموزیکولوژی دانشگاه SOAS لندن گردید. آزاده‌فر پس از اتمام این دوره در سال 2005 به ایران بازگشت و به عنوان عضو هیئت علمی دانشکدهٔ موسیقی دانشگاه هنر تهران به کار پرداخت. وی به سال ۱۳۹۷ موفق به کسب رتبهٔ استاد تمامی در این دانشکده شد.
آزاده‌فر در دورهٔ زندگی علمی خود توانست کتاب‌ها و مقالات متعددی در زمینه‌های مختلف موسیقی به رشتهٔ تحریر در آورد. در تابستان سال ۲۰۱۴ شورای بین‌المللی موسیقی سنتی (ICTM) آزاده‌فر را به عنوان نمایندهٔ این انجمن در ایران منسوب کرد. در سال ۱۳۹۷ تندیس کتاب برگزیدۀ خانه موسیقی ایران در بخش پژوهش به آزاده‌فر برای تألیف کتاب مفید «ساختار ملودی در موسیقی ایرانی» اعطا شد.
قسمتی از کتاب اطلاعات عمومی موسیقی محمد رضا آزاده فر :
. . . در هر دوره تاریخی، یکی از مناطق ایران مرکز قدرت بوده است؛ برای مثال، شوش در دوره ایلام باستان مرکزیت داشته است و فارس در مدت زمانی طولانی از امپراتوری هخامنشیان مرکز ایینی و تشریفاتی حکوست برده است و در دوره صفوی نیز اصفهان پایتخت فرهنگی و سیاسی بوده است. در هر دوره، پادشاهان زبده ترین موسیقیدانان را در مرکز حکومت جذب می کرده اند. در سرتاسر دنیا دربارها نقش بسیار مؤثری در شکل گیری موسیقی کلاسیک ایفا کرده اند؛ به همین سبب، نام دیگر آن موسیقی دربار بوده است.
نوازندگان جدید دعوت شده به دربار از طرفی تحت تأثیر ویژگی های موسیقی رشد یافته در دربار قرار می گرفتند و از طرف دیگر با آموزه های موسیقی بومی منطقه مادری خود، بر آن تأثیر می گذاشتند. بر این اساس، موسیقی کلاسیک ایرانی افزون بر حفظ اصالت های درباری خود، همواره در طول تاریخ از موسیقی محلی مناطق مختلف تأثیر پذیرفته است. محصول این تأثیر و تأثر امروزه با عنوان موسیقی دستگاهی ایران شناخته می شود که در این قسمت با بهره گیری از مثال هایی به آن می پردازیم.
شهرکی را مجسم کنید که در آن هفت ساختمان با کاربری های متفاوت وجود دارد.
- ساختمان مسکونی
- دانشگاه
- بیمارستان
- سینما
- بانک
- فروشگاه
- هتل
هریک از این ساختمانها طبقات و اتاق هایی دارند. در موسیقی ایرانی نیز شهرکی به نام «ردیف» وجود دارد که ساختمان های آن دستگاه های موسیقی ایرانی اند به نام های ۱.شور، ۲.ماهور، ۳.همایون، ۴.نوا، ۵.سه گاه، ۶. چهارگاه ۷. راست پنجگاه. این ساختمان ها نیز طبقات و اتاق هایی دارند که «گوشه» نامیده می شوند و اجزای تشکیل دهنده هر دستگاه اند.
حال فرض کنید که دو ساختمان از میان ساختمان های این شهرک، ساختمان های کوچک تر و جانبی دارند. مثلا دانشگاه دانشکده هایی دارد که اگرچه همه زیر مجموعه یک دانشگاه اند، لیکن تا حدودی استقلال نسبی دارند. مثلا هریک از دانشکده ها کتابخانه، سالن غذاخوری، باشگاه ورزشی و سایت کامپیوتر دارد.
هریک از این دانشکده های مستقل که در دل یک دانشگاه قرار گرفته اند، «آواز»ها هستند. آواز در این جا به معنای خواندن نیست و صرفا اصطلاحی است برای بخش های نسبتا مستقلی که زیر مجموعه برخی از دستگاه هاست. دو دستگاه شور و همایون دارای «آواز»اند. آوازهای متعلق به دستگاء شور عبارت اند از «ابوعطا»، «بیات ترک (بیات زنا)»، «افشاری» و «دشتی» و آواز متعلق به دستگاه همایون «بیات اصفهان» است. . . .
